Một số giải pháp nâng cao chất lượng để phát huy vai trò người đại biểu dân cử trong hoạt động của Hội đồng nhân dân
(Ngày đăng :01/10/2013 12:00:00 SA)

Theo quy định của pháp luật, “Hội đồng nhân dân là cơ quan quyền lực nhà nước ở địa phương, đại diện cho ý chí, nguyện vọng  và quyền làm chủ của nhân dân, do nhân dân địa phương bầu ra, chịu trách nhiệm trước nhân dân địa phương và cơ quan nhà nước cấp trên, thay mặt nhân dân quyết định những vấn đề quan trọng của địa phương. Hiệu quả hoạt động của HĐND được bảo đảm bằng hiệu quả của các kỳ họp HĐND, hiệu quả hoạt động của Thường trực HĐND, các Ban của HĐND và các đại biểu HĐND”. Nâng cao chất lượng, hiệu quả hoạt động của HĐND vừa là một quá trình nỗ lực, phấn đấu không ngừng của các cơ quan dân cử vừa là một yêu cầu đặt ra từ thực tiễn, từ đòi hỏi của cử tri đối với cơ quan đại diện cho mình. Trên cơ sở lý luận và thực tiễn, chất lượng hoạt động của HĐND phụ thuộc chủ yếu và được quyết định bởi chất lượng hoạt động của đại biểu HĐND; để HĐND thực sự đại diện cho nhân dân, nơi gửi gắm, củng cố, phát triển niềm tin của cử tri phải bắt đầu từ vai trò, trách nhiệm của từng đại biểu HĐND. Vai trò cá nhân của đại biểu HĐND là hết sức quan trọng; đại biểu tự mình nhận thức, tích cực nghiên cứu, thảo luận và cùng với tập thể HĐND quyết định các vấn đề theo thẩm quyền, không ai có thể làm thay nhiệm vụ đại biểu. 

Tại Hội nghị Ban chấp hành Trung ương lần thứ Bảy (Khóa XI) đã ra Kết luận số 64-KL/TW “Một số vấn đề về tiếp tục đổi mới, hoàn thiện hệ thống chính trị từ Trung ương đến cơ sở”. Kết luận đã nêu: “Đổi mới kiện toàn bộ máy phải gắn với nâng cao chất lượng đội ngũ cán bộ công chức”…..Mặc dù không đề cập một cách cụ thể, nhưng đổi mới, kiện toàn bộ máy gắn với nâng cao chất lượng đội ngũ cán bộ công chức đối với cơ quan dân cử địa phương chính là nâng cao chất lượng của đại biểu dân cử. Với vai trò là cơ quan quyền lực Nhà nước ở địa phương, trong thời gian qua, HĐND các cấp đã có nhiều đổi mới trong hoạt động, đạt được những kết quả quan trọng, đóng góp tích cực vào sự phát triển toàn diện của địa phương; trong thành tựu chung đó có đóng góp to lớn của các đại biểu HĐND. Tuy nhiên, so với yêu cầu về chất lượng, hiệu quả mà hoạt động của HĐND cần đạt được để xây dựng nhà nước pháp quyền thì vẫn còn khá khiêm tốn, chưa tạo ra những chuyển biến mạnh mẽ, bền vững, biểu hiện như: chất lượng ban hành nghị quyết chưa cao, một số nghị quyết chưa thực sự đi vào cuộc sống; hiệu quả hoạt động giám sát còn thấp; vai trò đại diện cho ý chí nguyện vọng của cử tri còn hạn chế…

Nhiệm kỳ 2011 - 2016 đại biểu HĐND tỉnh Lai Châu được nhân dân địa phương tín nhiệm bầu bảo đảm về số lượng, về cơ cấu. Chất lượng đại biểu HĐND đã được nâng lên, đa số các đại biểu HĐND đã thực hiện tốt chức năng, nhiệm vụ của mình, được nhân dân tin cậy. Nhiều đại biểu HĐND đã nêu cao tinh thần trách nhiệm là người đại diện của nhân dân, tích cực học tập, nghiên cứu, đổi mới phương pháp làm việc, không ngừng nâng cao chất lượng thực hiện chức năng, nhiệm vụ và quyền hạn được giao. Đã tham gia vào việc cụ thể hóa chủ trương của cấp ủy, ra quyết định đúng đắn về quy hoạch và mục tiêu, nhiệm vụ phát triển kinh tế - xã hội của địa phương. Đại biểu HĐND cũng đã phát huy vai trò tích cực của mình trong hoạt động giám sát, tiếp xúc cử tri, nhiều đại biểu đã phát hiện những vấn đề nổi cộm, bức xúc ở địa phương, từ đó có ý kiến chất vấn với các cơ quan liên quan hoặc kiến nghị với Thường trực HĐND, các ban HĐND để tổ chức các đoàn giám sát, nhằm làm rõ trách nhiệm và đề xuất các giải pháp khắc phục. Nhiều đại biểu đã kiên trì đeo bám vấn đề đã chất vấn, kiến nghị đến khi có kết quả, thể hiện bản lĩnh, tâm huyết trong hoạt động dân cử. Trong đó, các đại biểu là Thường trực HĐND, các đại biểu HĐND hoạt động chuyên trách, Tổ trưởng Tổ đại biểu và các đại biểu là Trưởng, Phó, thành viên các ban HĐND đã hoàn thành tốt nhiệm vụ của mình, đóng góp tích cực cho hoạt động của HĐND. Cử tri ngày càng tin tưởng vào HĐND, bởi cơ quan dân cử, các đại biểu dân cử đã nói lên tiếng nói của người dân, lấy lợi ích của nhân dân làm cơ sở để ban hành các quyết sách. Từ đó mà vai trò, vị thế của HĐND trong hệ thống chính trị ở địa phương ngày càng được khẳng định và tăng cường.

Tuy nhiên, bên cạnh những kết quả tích cực như trên, cũng cần nhìn nhận khách quan hoạt động của đại biểu HĐND các cấp trong tỉnh vẫn còn một số bất cập, hạn chế nhất định đó là: Số lượng đại biểu HĐND chuyên trách chiếm tỉ lệ quá khiêm tốn so với tổng số đại biểu; phần lớn đại biểu hoạt động kiêm nhiệm, áp lực công việc nhiều nên không thể dành nhiều thời gian cho hoạt động của cơ quan dân cử. Hơn nữa, một số đại biểu còn giữ cương vị lãnh đạo trong hệ thống cơ quan quản lý nhà nước ở địa phương, do vậy khi thực thi trách nhiệm của đại biểu đôi lúc không tránh khỏi tình trạng “vừa đá bóng, vừa thổi còi”. Chất lượng hoạt động của đại biểu chưa đồng đều; một số ít đại biểu trình độ năng lực còn hạn chế; một số đại biểu chưa thật sự tích cực tham gia các hoạt động của HĐND; có đại biểu chưa nhận thức đầy đủ về vị trí, vai trò của HĐND và của cá nhân đại biểu, e ngại, thiếu tự tin, ngại va chạm trên diễn đàn trong hoạt động giám sát, chất vấn, cũng như trong tiếp xúc cử tri… Từ đó, dẫn đến chất lượng, hiệu quả hoạt động của HĐND bị hạn chế, còn hình thức và chưa thực chất. Ngoài ra, một số hạn chế thuộc về cơ chế, chính sách cũng ảnh hưởng đến chất lượng, hiệu quả hoạt động của đại biểu và của HĐND như: chưa có quy định cụ thể đại biểu HĐND phải dành bao nhiêu thời gian trong tháng/quý cho hoạt động đại biểu dân cử; không có chế độ sinh hoạt định kỳ để nhận xét đánh giá hoạt động của Tổ đại biểu và đại biểu HĐND...

Nguyên nhân của tình trạng trên, trước hết do chúng ta chưa thực sự coi trọng tiêu chuẩn, lấy tiêu chuẩn làm chính, chưa có cơ cấu hợp lý khi thực hiện hiệp thương lựa chọn ứng cử viên để bầu cử đại biểu HĐND các cấp. Các đại biểu HĐND, nhất là các đại biểu ở cơ sở năng lực hạn chế, nặng về nhiệm vụ chuyên môn ở cơ quan, chưa dành thời gian nghiên cứu chính sách, pháp luật, nghị quyết có đi vào thực tiễn cuộc sống hay không… Các đại biểu cũng không có nhiều điều kiện và thời gian tiếp cận với các nguồn thông tin cần thiết để phục vụ hoạt động. Do vậy, ít có đóng góp vào công việc của cơ quan dân cử. Trong khi đó, chưa có những quy định cụ thể về trách nhiệm cá nhân đại biểu, nội dung hoạt động của cá nhân đại biểu dân cử; chưa có cơ chế để giám sát và đánh giá kết quả hoạt động của đại biểu. Cá nhân mỗi đại biểu lúng túng trong giải quyết mối quan hệ giữa thực hiện nhiệm vụ ở cơ quan, đơn vị mình với thực hiện nhiệm vụ đại biểu dân cử; mỗi năm tham gia một vài kỳ họp HĐND hay tiếp xúc cử tri theo định kỳ. Điều kiện để đại biểu hoạt động (phương tiện, cung cấp thông tin…) cũng còn hạn chế. Công tác bồi dưỡng, tập huấn kỹ năng hoạt động cho đại biểu HĐND sau khi được bầu còn hạn chế, nặng về lý luận, thiếu những kinh nghiệm thực tiễn cụ thể trong hoạt động của đại biểu. Do vậy, sau tập huấn trình độ đại biểu chưa được nâng lên, hiệu quả tập huấn chưa cao.

Để nâng cao chất lượng, hiệu quả hoạt động của đại biểu HĐND, phát huy vai trò người đại biểu dân cử trong hoạt động của HĐND, Thường trực HĐND tỉnh Lai Châu xin trao đổi một số giải pháp sau:

Một là, trong các hoạt động của HĐND, đại biểu HĐND, việc tham gia quyết định tại các kỳ họp HĐND là quan trọng nhất và năng lực quyết định của HĐND tỉnh trước hết phụ thuộc vào năng lực của từng đại biểu HĐND. Do đó chất lượng đại biểu HĐND là yếu tố quan trọng hàng đầu để nâng cao chất lượng hoạt động của cơ quan dân cử. Vì vậy trong công tác bầu cử đại biểu HĐND cần thực sự coi trọng việc lựa chọn các ứng cử viên để bầu; việc xây dựng cơ cấu đại biểu cần cân nhắc làm thế nào vừa đảm bảo tính cơ cấu (vùng miền, dân tộc, tôn giáo, các lĩnh vực kinh tế - xã hội quan trọng…), vừa đảm bảo  chất lượng đại biểu, không nên nặng về cơ cấu mà xem nhẹ tiêu chuẩn năng lực. Vì chất lượng đại biểu là gốc, là cái căn bản, phải tạo cho cử tri có nhiều cơ hội hơn để lựa chọn được những đại biểu đủ đức, đủ tài, tâm huyết với hoạt động của cơ quan dân cử, có đủ năng lực, điều kiện và đủ dũng khí để đại diện cho họ thực hiện nhiệm vụ của người đại biểu HĐND.

Hai là, quan tâm công tác tuyên truyền, phổ biến pháp luật để các cấp, các ngành và toàn xã hội nhận thức đầy đủ, đúng đắn về vai trò, vị trí, quyền hạn trách nhiệm của HĐND và đại biểu HĐND. Đây cũng là cách tạo ra áp lực của dư luận xã hội đối với đại biểu HĐND, buộc mỗi đại biểu phải hoạt động tốt hơn, có trách nhiệm hơn trước xã hội và cử tri. Đồng thời mỗi đại biểu HĐND phải xác định đúng vị trí, vai trò và nhiệm vụ là “người đại diện cho ý chí, nguyện vọng của nhân dân địa phương”. Từ đó chủ động, tích cực tham gia các hoạt động thuộc trách nhiệm của người đại biểu, thể hiện đầy đủ quyền hạn của mình trên các lĩnh vực hoạt động của Thường trực HĐND, các Ban của HĐND, Tổ đại biểu HĐND và nhiệm vụ của người đại biểu HĐND.

Ba là, theo luật định HĐND có chức năng, nhiệm vụ rất nặng nề, nhưng với bộ máy như hiện nay thì khó thực hiện tốt nên phải xây dựng bộ máy tương ứng. Đối với HĐND cấp tỉnh, cấp huyện cần quy định rõ Thường trực HĐND gồm có: Chủ tịch và các Phó chủ tịch; đồng thời tăng số lượng các đại biểu hoạt động chuyên trách của các ban HĐND tỉnh ngoài Trưởng hoặc Phó ban chuyên trách, nên bố trí một ủy viên có trình độ chuyên môn sâu về lĩnh vực tương ứng để hoạt động chuyên trách.

Bốn là, quy định chặt chẽ cơ chế giám sát để tập thể HĐND và cử tri giám sát, đánh giá kết quả hoạt động của đại biểu HĐND nhằm nâng cao tinh thần trách nhiệm của đại biểu trước cử tri. Cần quy định cụ thể thời gian đại biểu HĐND phải dành cho hoạt động dân cử trong từng tháng hoặc quý; quy định chế độ sinh hoạt định kỳ để nhận xét đánh giá hoạt động của Tổ đại biểu và đại biểu HĐND. Hàng năm, mỗi đại biểu HĐND phải xây dựng chương trình công tác, đăng ký với Thường trực HĐND và báo cáo kết quả thực hiện với cử tri nơi mình được bầu. Có quy định cụ thể trong Luật Tổ chức HĐND và UBND về thời gian tối thiểu đại biểu HĐND kiêm nhiệm phải dành cho hoạt động của HĐND; thực hiện cơ chế tự kiểm điểm đánh giá chất lượng, hiệu quả hoạt động của mỗi đại biểu. Đồng thời, nghiên cứu đổi mới việc khen thưởng đối với đại biểu HĐND.

Năm là, đổi mới công tác thông tin phục vụ hoạt động của đại biểu, cần thường xuyên cung cấp đầy đủ tài liệu, nhất là các chủ trương, chính sách mới của Đảng và Nhà nước, các luật mới được ban hành, các thông tin về tình hình KT - XH của địa phương cho đại biểu HĐND. Thực tế đã chứng minh, thông tin có vai trò quan trọng, quyết định chất lượng và hiệu quả công tác giám sát, thẩm tra và ban hành Nghị quyết của HĐND. Vì vậy, để nâng cao chất lượng, hiệu quả giám sát, thẩm tra và quyết định của HĐND, mỗi người đại biểu phải chủ động, tích cực nắm bắt thông tin, nắm tình hình thực tế của địa phương để tham gia thực hiện tốt công tác giám sát, thẩm tra, thảo luận và quyết định những vấn đề quan trọng tại diễn đàn kỳ họp của HĐND. 

Sáu là, thường xuyên tổ chức tập huấn, bồi dưỡng nghiệp vụ, kỹ năng hoạt động cho các đại biểu bằng nhiều hình thức (Hội thảo, tập huấn theo chuyên đề…). Bồi dưỡng kiến thức, kỹ năng hoạt động cho đại biểu, nhất là các kiến thức về quản lý Nhà nước, pháp luật và kỹ năng có tính đặc thù trong hoạt động như: kỹ năng nghiên cứu tài liệu, thu thập thông tin, tiếp xúc cử tri, giám sát tại kỳ họp, giám sát thường xuyên, thẩm tra, chất vấn, phản biện....Đồng thời tạo điều kiện tốt nhất để các đại biểu toàn tâm, toàn lực cho vai trò là đại biểu của dân, nhất là tạo điều kiện thuận lợi về thời gian cho các đại biểu kiêm nhiệm để giúp đại biểu thực hiện tốt chức năng, nhiệm vụ của mình.

Bảy là, bản thân mỗi đại biểu HĐND phải nâng cao tinh thần trách nhiệm, nhận thức đầy đủ vai trò, nhiệm vụ của mình, xác định rõ trách nhiệm trước cử tri và trước tập thể HĐND. Không ngừng học hỏi nâng cao trình độ, trau dồi kiến thức, kỹ năng cần thiết để nâng cao chất lượng hoạt động của mình, hoàn thành chức trách người đại biểu dân cử, qua đó góp phần nâng cao hiệu quả hoạt động HĐND nói chung. Năng động sáng tạo trong hoạt động thực tiễn, không thụ động phụ thuộc vào hoạt động của Thường trực HĐND và các ban HĐND. Mỗi đại biểu HĐND cần tích cực rèn luyện kỹ năng giao tiếp, vận động, thuyết trình, không chỉ trong kỳ họp HĐND mà ngay trong thực tiễn cuộc sống hàng ngày. Đại biểu HĐND phải thực sự là người đại diện của dân, phải trở thành những người bạn, như những người thân của cử tri.

Một số kiến nghị, đề xuất:

1.  Trong quá trình sửa đổi Hiến pháp năm 1992 đề nghị Quốc hội cần làm rõ hơn vị trí, vai trò của cơ quan dân cử nói chung và HĐND nói riêng trong hệ thống cơ quan quyền lực của Nhà nước từ Trung ương đến địa phương. Trên cơ sở đó xây dựng và hoàn thiện hệ thống pháp luật quy định cụ thể về tổ chức, bộ máy, chức năng nhiệm vụ, quyền hạn của HĐND các cấp theo hướng tăng cường hoạt động của đại biểu chuyên trách, đảm bảo đủ về số lượng, nâng cao chất lượng, khắc phục tình trạng nặng về cơ cấu thành phần. Có hướng dẫn thống nhất trong cả nước về số lượng đại biểu HĐND hoạt động chuyên trách theo hướng tăng số lượng đại biểu HĐND chuyên trách ở cấp tỉnh, cấp huyện.
2.  Để việc lấy phiếu tín nhiệm đối với người giữ chức vụ do HĐND bầu bảo đảm tính khách quan, hiệu quả, đánh giá đúng kết quả công tác, năng lực nhiệm vụ của người được lấy phiếu tín nhiệm, đồng thời nâng cao chất lượng, phát huy vai trò người đại biểu dân cử trong hoạt động của cơ quan quyền lực nhà nước ở địa phương, đề nghị Quốc hội, Ủy ban Thường vụ Quốc hội tiếp tục nghiên cứu, lựa chọn hướng dẫn cụ thể về phạm vi, đối tượng áp dụng quy địnhtheo Nghị quyết số 35/2012/QH13 (không lấy phiếu tín nhiệm hết các chức vụ do HĐND bầu như hiện nay, chỉ thực hiện lấy phiếu tín nhiệm tại kỳ họp HĐND đối với người giữ chức vụ ở cơ quan hành pháp); đối những người giữ chức vụ do HĐND bầu công tác trong cơ quan HĐND các cấp (thực hiện lấy phiếu tín nhiệm qua hệ thống Ủy ban MTTQ các cấp hoặc qua đại biểu đại diện cử tri ở địa phương).
3.  Sớm tổng kết việc thí điểm mô hình không tổ chức HĐND cấp quận, huyện, phường để có cơ sở sửa đổi, bổ sung Luật Tổ chức HĐND và UBND, ban hành những văn bản QPPL liên quan, trong đó cần bổ sung quy định về Tổ đại biểu HĐND vào Luật để có cơ sở pháp lý cao nhất cho việc làm rõ hơn vị trí, vai trò, trách nhiệm và phương thức hoạt động của tổ đại biểu HĐND, thống nhất chế định pháp luật về tổ đại biểu HĐND trong cả nước. Quy định chặt chẽ cơ chế giám sát của tập thể HĐND, Mặt trận Tổ quốc và cử tri đối với hoạt động của đại biểu để nâng cao tinh thần trách nhiệm của đại biểu trước cử tri. Có quy định cụ thể về thời gian tối thiểu đại biểu HĐND kiêm nhiệm phải dành cho hoạt động của HĐND. Thực hiện cơ chế tự kiểm điểm đối với đại biểu HĐND. Hàng năm, HĐND phải có kiểm điểm đánh giá chất lượng, hiệu quả hoạt động của mỗi đại biểu.
4.  Đề nghị Quốc hội sớm ban hành Luật Giám sát của HĐND, trong đó xác định rõ ràng trách nhiệm thực hiện thảo luận, chất vấn của đại biểu HĐND, trách nhiệm của cơ quan chức năng trả lời chất vấn và giải quyết các vấn đề chất vấn đặt ra. Đồng thời, quy định chế tài cụ thể, đủ mạnh để bảo đảm thực hiện.